πέρας

το, ΝΜΑ, επικ. τ. πεῑραρ και ιων. τ. πεῑρας, -ατος, Α

1. τοπ. τέλος, τέρμα

2. στον πληθ. τα πέρατα

(για τη γη, τη θάλασσα ή τον κόσμο) τα έσχατα όρια («απ' τού κόσμου όλα τα πέρατα», Σολωμ.)

3. χρον. τελείωμα (α. «το πέρας τής εβδομάδας» β. «πέρας ἅπασιν ἀνθρώποις ἐστὶ τοῡ βίου θάνατος», Δημοσθ.)

4. μτφ. σταμάτημα

νεοελλ.

1. αποπεράτωση («μετά το πέρας τών εργασιών»)

2. φρ. α) «φέρω κάτι σε πέρας» — τό αποπερατώνω

β) «φέρω κάτι σε αίσιο πέρας» — τελειώνω κάτι με επιτυχία

γ) «πέρας ανώτερο»

μαθημ. το ελάχιστο άνω φράγμα

δ) «πέρας κατώτερο»

μαθημ. το μέγιστο κάτω φράγμα

μσν.

«ἐκ περάτων» — από τα άκρα τής οικουμένης

μσν.-αρχ.

1. σκοπός, επιδίωξη

2. (ιδίως για προφητεία) πραγματοποίηση

αρχ.

1. (για πράγματα) τελειοποίηση, το άκρον άωτον

2. η ύπατη εξουσία σε κάτι («[οἱ]τὸ πέρας ἔχοντες τῶν ἐν τῇ πόλει ἁπάντων δικαίων», Δείν.)

3. (ως φιλοσ. όρος) α) (με χρον. σημ.) τα όρια κάθε πεπερασμένου πράγματος, δηλ. η αρχή και το τέλος

β) το πεπερασμένο σε αντιδιαστολή προς το άπειρο

γ) στον πληθ. (σχετικά με τα άτομα τής ύλης) τα εξωτερικά τους όρια

4) (στην ηθική) η τελειότητα («τὸ τῶν ἀγαθῶν πέρας», Επίκ.)

5. φρ. α) «πέρας δ' οὖν» — επιτέλους λοιπόν

β) «πέρας ἔχω» — φτάνω σε κάποιο τέλος, περαίνομαι

γ) «πέρας λαμβάνω» — παίρνω τέλος, τελειώνω

δ) «πέρας ἐπιτίθημί τινι» — θέτω τέλος σε κάτι, τό τελειώνω

ε) «ἐν πέρατί εἰμι» — βρίσκομαι κοντά στο τέλος, δηλ. κοντά στην ολοκλήρωση κάποιου πράγματος, κοντεύω να τελειώσω κάτι

6. (ως επίρρ.) α) τελικά, τέλος

β) στα τελευταία

γ) για να τελειώνουμε, χωρίς πολλά λόγια.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αρχαιότερος τού συστήματος είναι ο επικ. τ. πεῖραρ (< *περF-αρ, με αντέκταση) που ανάγεται στην ΙΕ ρίζα *per- «διαπερνώ, διατρυπώ, διέρχομαι» (πρβλ. πείρω, πέρνημι) με παρέκταση -r Η υγρή παρέκταση σε άλλους τ. εναλλάσσεται με έρρινη παρέκταση -η- (πρβλ. απείρων και περαίνω < *περ-αν-jω). Η λ. πεῖραρ συνδέεται με το αρχ. ινδ. parran- «κόμβος, δεσμός, συνάρθρωση, συνένωση, διαίρεση» (πρβλ. τη σημ. τού πεῖραρ «τα άκρα τών σχοινιών, κόμβος, θηλιά») χωρίς αυτό να σημαίνει ότι πρέπει να δεχτούμε για τη λ. πεῖραρ τη σημ. «σχοινί». Οι τ. πεῖρας και πέρας είναι μεθομηρικοί με κατάλ. -ας (πρβλ. τέρας, σέλας)].